188 χρόνια από την ημέρα που ο κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας, ο διορατικός  εκείνος ηγέτης, ο οποίος μπόρεσε να προβλέψει την πορεία, την προοπτική, την εξέλιξη μιας πόλης, που εκείνη την ώρα απλά δεν υπήρχε και υπέγραψε την ανοικοδόμηση της παλιάς πόλης και συγχρόνως την οικοδόμηση της νέας-κάτω πόλης.  Γιατί στο σημείο που έχει κτισθεί η κάτω-νέα πόλη της Πάτρας, εκείνη την εποχή υπήρχαν μόνο έλη και αμπέλια. Κι όμως ο Καποδίστριας γράφει στο διάταγμα με το οποίο δίνει εντολή και ιδρύει τη νέα παραθαλάσσια πόλη.

 «Η Κυβέρνησις ……διέταξε πολιτικούς Μηχανικούς, δια να χαράξουν τακτικόν σχέδιον, κατά το οποίον η πόλις ν΄ανεγερθή εις τοιούτον τρόπον, ώστε να επαγγέλληται όσον το δυνατόν πλειότερα αγαθά ως προς το εμπόριον και την συγκοινωνίαν με τ’ άλλα έθνη και ως προς το υγιεινόν του τόπου».

Στις 4 Δεκεμβρίου του 1830, ο Καποδίστριας υπόγραψε στο Ναύπλιο τη διαταγή με αριθμό 2771, που αφορούσε την ανοικοδόμηση της πόλης και ταυτόχρονα καθόριζε κανόνες όπως: – Τους τρόπους της καταβολής των αποζημιώσεων στους κατοίκους – Την υποχρέωση να υπάρχει πολιτικός μηχανικός ο οποίος να επιβλέπει το κτίσιμο κάθε οικήματος – Την ανταλλαγή οικοπέδων σε ειδικές περιπτώσεις – Τα υλικά τα οποία επιτρέπονταν προκειμένου να κτίζονται ασφαλείς οικοδομές – Υποχρεωτική κατασκευή καπνοδόχου, αποχέτευσης και λοιπών κανόνων υγιεινής. κλπ

Το διάταγμα περί ¨ίδρυσης¨ της νέας Πάτρας αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα τεκμήρια για την πόλη. Το παραθέτουμε αυτούσιο, ώστε να γίνει αντιληπτή σε όλο της το μεγαλείο, τόσο η απίστευτη ικανότητα του κυβερνήτη, όσο και η ενασχόλησή του, σε εντυπωσιακό βαθμό και με λεπτομέρειες, με μια πόλη για την οποία προφανώς είχε προβλέψει το λαμπρό της μέλλον.

Το 2771/4/12/1830  διάταγμα του  Καποδίστρια για τις απαλλοτριώσεις, τις αποζημιώσεις και τους κανόνες κατασκευής κτιρίων της νέας πόλης των Πατρών. (κρατήθηκε η ορθογραφία και σύνταξη του αρχικού κειμένου)

«Η Κυβέρνησις κατ΄αίτησιν των Προκρίτων και λοιπών κατοίκων της πόλεως Παλαιών Πατρών, γενομένην κατά το φθινόπωρον του 1828, διέταξε πολιτικούς Μηχανικούς, δια να χαράξουν τακτικόν σχέδιον, κατά το οποίον η πόλις ν΄ανεγερθή εις τοιούτον τρόπον, ώστε να επαγγέλληται όσον το δυνατόν πλειότερα αγαθά ως προς το εμπόριον και την συγκοινωνίαν με τ’ άλλα έθνη και ως προς το υγιεινόν του τόπου. Και επειδή κατά το διαγραφέν σχέδιον δια την ευθυγραμμίαν των οδών και τον σχηματισμόν των αγορών αφηρούντο πολλά μέρη τόπων, όσους τινές των πολιτών απήτουν ως ιδιοκτησίαν των, εσυστήθησαν, μία κατόπιν της άλλης, δύο επιτροπαί, δια να εξετάσουν τα περί των απαιτήσεων των, να εκτιμήσουν τα μέρη αυτά των τόπων και να προβάλουν την αποζημίωσιν , ήτις έπρεπε να γενή εις τους ιδιοκτήτας. Επειδή δε αι διορισθείσαι, δια να λύσουν τα διάφορα ταύτα ζητήματα, επιτροπαί δεν εξετέλεσαν το χρέος των κατά την προσδοκίαν της Κυβερνήσεως και δια τούτο έγειναν παράπονα και εδόθησαν πολλαί αναφοραί κατά των αποφάσεων των, διωρίσθη κατά τον Αύγουστον του 1830 και Τρίτη επιτροπή. Παρατηρήσασα μετ΄επιστασίας η Κυβέρνησις τας αναφοράς, τας οποίας η τελευταία αύτη επιτροπή απηύθυνε εις αυτήν, και έχουσα υπ΄όψιν τας ακριβείς πληροφορίας της,

 Διατάττει:

1. Μόνοι οι κάτοικοι Παλαιών Πατρών, όσων αι ιδιοκτησίαι προσεβλήθησαν από τας γραμμάς του νέου τακτικού σχεδίου της πόλεως και όσοι εκ τούτου ζημιούνται, έχουν δικαίωμα εις αποζημίωσιν.
2. Θέλει δοθή αποζημίωσις α. εις τους ιδιοκτήτας, όσοι δια την διαγραφήν των οδών αφαιρούνται μέρη του τόπου των ή οποιανδήποτε οικοδομήν ή παλαιά θεμέλια – αλλ’ όσον δια τα θεμέλια ταύτα η αποζημίωσις θέλει τους δοθή εκτός της πόλεως, β. εις εκείνους, οίτινες, αφαιρεθέντος δια την ευθυγραμμίαν των οδών μέρους του τόπου των, δεν έχουν αρκετόν διάστημα, ώστε να οικοδομήσουν ανάλογον οικοδομήν, γ. εις εκείνους, οίτινες δια τον σχηματισμόν των διαιρούντων την πόλιν τετραγώνων μένουν εις τα ένδον του τετραγώνου ή δεν έχουν επί της εις τα έω της γραμμής αρκετόν πρόσωπον.
3. Εκείνοι, οίτινες είχον έκπαλαι εμπορικά καταστήματα, εργαστήρια και οικίας εις την κάτω πόλιν, μένουν κύριοι των ιδιοκτησιών των, και αν αφαιρήται μέρος εξ αυτών ένεκα των οδών, θέλουν αποζημιωθή από γην όσον το δυνατόν πλησιεστέραν της ιδιοκτησίας των.
4. Εκείνοι, οίτινες είχον έκπαλαι αμπελώνας και γαίας αροσίμους, τα οποία ευρίσκονται εντός του σχεδίου της νέας πόλεως, θέλουν λάβει αποζημίωσιν εις αντίτιμον γην, μέρος μεν εντός του σχεδίου της νέας πόλεως, εάν επιθυμούν να οικοδομήσουν εν αυτή οικίαν, το δε επίλοιπον εκτός της πόλεως.
5. Εκείνοι, οίτινες είχον ιδιοκτησίας εις την άνω πόλιν και επιθυμούν να μείνουν εκεί, δύνανται να οικοδομήσουν εις την θέσιν, όπου ευρίσκονται, αλλ’ οφείλουν να κτίσουν κατά γραμμήν – εάν δε έχουν δικαίωμα εις αποζημίωσιν ένεκα της ευθυγραμμίας των οδών, θέλουν αποζημιωθή, καθόσον είναι δυνατόν, από γαίας κειμένας πλησίον των ιδικών των. 6. Όσαι οικοδομαί έμεινας μέχρι τούδε κατά τιο παλαιόν σχέδιον, θέλουν διαμένει, καθώς ευρίσκονται.
6. Οι αριθμοί (τετραγώνων) 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, και 30 της κάτω πόλεως είναι εξαιρέτως προσδιορισμένοι, δια να χρησιμεύσουν ως κέντρον της νέας πόλεως, και εις την περιοχήν τούτων είναι ανάγκη ν’ αρχίσουν να οικοδομούν οι πολίται. 8.Οι τόποι, όσοι εσημείωθησαν δια δημόσια καταστήματα, οίον εκκλησίας, πρυτανεία, ανταλλακτήριον, θέατρα και λοιπά, δεν παραχωρούνται εις κανένα.
7. Οι έχοντες δικαίωμα αποζημιώσεως εις την άνω πόλιν και ζητούντες να την λάβουν εις την περιοχήν της κάτω (πόλεως) την σημειούμενην εις το άρθρον 7, χρεωστούν να εκλέξουν εκεί τόπον, δια να οικοδομήσουν – ούτοι θέλουν λάβει (δε) το συμπλήρωμα της προς αυτούς οφειλομένης αποζημιώσεως, εάν ήναι τόπος εκτός της ειρημένης περιοχής ή εκτός της πόλεως, όταν θέλουν.
8. Όταν η εις το 7 άρθρον σημειουμένη περιοχή πληρωθή τελείως από νέας οικοδομάς, έκαστος δύναται να οικοδομήση επί της γης, ήτις έλαχεν εις αυτόν, εκτός της ρηθείσης περιοχής – πλην φυλαττομένης πάντοτε της ευθυγραμμίας.
9. Όσοι έχουν δικαίωμα εις αποζημίωσιν και επιθυμούν να κάμουν αλλαγήν τόπου είτε αναμεταύ των είτε μετά της Κυβερνήσεως, δύνανται να την κάμουν, αλλά συμμορφούμενοι πάντοτε εις την παρούσαν διάταξιν.
10. Ο ιδιοκτήτης μέρους τινός τόπου, κειμένου εντός της περιοχής των σημειωθέντων ειος το άρθρον 7 αριθμών, δεν δύναται να πωλήση εις άλλον, δια να οικοδομήση εκεί, ει μη το όσον μέρος προσδιωρίσθη ειος αυτόν τον ίδιον επ’ αυτώ τούτω, δύναται δε να διαθέση και να πωλήση τον τόπον, όστις ήθελε του δοθή και εκτός της πόλεως εις απιοζημίωσιν.
11. Ο διαθέτων και πωλών τόπον μη ανήκοντα νομίμως εις αυτόν είναι υπεύθυνος ως προς τον αγοραστήν αυτού και υποκείμενος εις τας ζημίας, τόκους κλπ.
12. Αι διαφοραί, όσαι θα γεννηθώσιν ένεκα των ιδιοκτησιών, θέλουν κριθή από τας αρμοδίας αρχάς.
13. Εάν κατά συνέπειαν κρίσεως γενομένης από την αρμοδίαν αρχήν ήθελεν αποδειχθή, ότι ο λαβών αποζημίωσιν δεν είχε τοιούτον δικαίωμα, θέλει με διατηρήσει την οποίαν ήθελεν εγείρει οικοδομήν, αλλά θέλει υπόκεισθαι να πληρώση δια τον τόπον κατ΄έτος, ό,τι δόσιμον ήθελεν αποφασισθή εν γένει περί των τοιαύτης φύσεως τόπων – αλλ’ ο κακή πίστει απαλλοτριώσας τον τόπον αυτόν θέλει υπόκεισθαι εις την αυστηρότητα των νόμων.
14. Η ενεστώσα επιτροπή έχει την άδειαν να εκλέξη πέντε πολίτας, οίτινες, συμφώνως με δύο Δημογέροντας, θέλουν κάμει την εκτίμησιν των τόπων, όσοι αφηρέθησαν ένεκα των γραμμών του σχεδίου, καθώς και των τόπων, όσοι θέλουν δοθή εις αποζημίωσιν κατά την θέσιν και την αξίαν αυτών – και αφού γένη η διπλή αύτη εκτίμησις, η επιτροπή θέλει προσδιορίσει την αποζημίωσιν, καθώς υπαγορεύει το δίκαιον.
15. Η Κυβέρνησις θέλει διορίσει εν καιρώ και τόπω ειδικήν αναθεωρητικήν επιτροπήν δια τας πράξεις της ιδιοκτησίας και δια την καταμέτρησιν – και εάν γεννηθή διαφορά τις περί την ιδιοκτησίαν, θέλει κριθή κατά 14 άρθρον, αν δε μη, η Κυβέρνησις θέλει επικυρώσει οριστικώς, κατά τας αναφοράς της ρηθείσης επιτροπής, τας ιδιοκτησίας, όσαι θα αναγνωρισθούν νόμιμοι, αλλ’ εν τοσούτω, όσαι παραχωρήσεις τόπων ήθελον γενή, θέλουν υπόκεισθαι εις τας ανωτέρω συμφωνίας.
16. Όστις θ’ αποκτήση ή εκλέξη τόπον, δια να κτίση, χρεωστεί να οικοδομήση επ’ αυτού εντός της προθεσμίας,εις την οποίαν ήθελεν υποχρεωθεί παρά της ενεστώσης επιτροπής.
17. Παν είδος οικοδομής είναι δεκτόν, αλλά δεν συγχωρείται εις τον οικοδομούντα άχυρον και χόρτον και πάσα ύλη ευκολοφλόγιστος – ο δε Πολιτικός Μηχανικός θέλει επαγρυπνεί επιπλέον, ώστε αι οικοδομαί να γίνωνται ασφαλείς και στρερεαί.
18. Ο Θέλων να οικοδομήση οικίαν υποχρεούται να λαμβάνη από τον Πολιτικόν Μηχανικόν το σχέδιον του εξωτερικού προσώπου αυτής.
19. Πάσα οικία μεγάλη, είτε μικρά, πρέπει να έχη εις το εσωτερικόν των χωρισμάτων της καπνοδόχον, αναγκαίον και τους χρειώδεις οχετούς, ο Πολιτικός Μηχανικός επιφορτίζεται ιδιαιτέρως να επαγρυπνή, ώστε να διατηρηθούν εις τας οικοδομάς αι περί της υγείας διατάξεις – θέλει λάβει δε από την επιτροπήν λεπτομερείς οδηγίας περί τούτου.
20. Επειδή ωκοδομήθησαν ήδη κατά την οδόν της αγοράς πολλαί οικίαι επί των στηλών, οι πολίται θέλουν εξακολουθή να οικοδομούν κατά αυτόν τον τρόπον.
21. Επειδή ο Συνταγματάρχης του μηχανικού βαρών Σάμβουργ έκαμεν εις το σχέδιον των Πατρών τροποποιήσεις τινάς ωφελίμους, διατάττει η κυβέρνησις τους πάντας να συμμορφωθούν με αυτάς.
22. Η Κυβέρνησις, προθυμοτάτη να εκπληρώση εν πρώτοις τας απαιτήσεις εκείνων, όσοι έχουν δικαίωμα αποζημιώσεως, δεν θέλει αποποιηθή κατά δεύτερον λόγον να λάβη υπό σκέψιν και τας απαιτήσεις των πολιτών, οίτινες θέλουν να οικοδομήσουν, χωρίς να έχουν δικαίωμα του να λάβουν τοποθεσίαν λόγω αποζημιώσεως εντός της νέας πόλεως αι αναφοραί τούτων πρέπει ν’ αποστέλλωνται δια της επιτροπής εις την Κυβέρνησιν και αύτη θέλει αποφασίζει περί των αιτήσεών των. Η επί του σχεδίου της πόλεως των Παλαιών Πατρών επιτροπή θέλει ενεργήσει την παρούσαν διάταξιν.[1],[2]

Ο κυβερνήτης

Ιωάννης Καποδίστριας»

[1] Β. Λάζαρης, Καποδιστριακή Πάτρα, περί τεχνών, Πάτρα 2002

[2]  Ν. Τζανάκος, Ιωάννης Καποδίστριας, ο ιδρυτής της νέας Πάτρας, Πάτρα 2010